Tijdens onze rondwandeling door de ruïnestad Jerash, het Romeinse Gerasa in Jordanië, zag ik in de tempel van Artemis een houten reconstructie van een watermolen. Het bijzonder was dat het een zaagmolen was om steen te zagen. Als auteur van twee hoofdstukken in het boek Cornelis Corneliszoon van Uitgeest wist ik meteen dat dit iets bijzonders was. Cornelis heeft in Holland aan het einde van de 16de eeuw een patent gekregen voor de windmolen met krukas voor het zagen hout. (http://www.dehoopuitgeest.nl/corneliszoon.html) Er was bij de tempel een bord met uitleg. In 1927 waren hier bij opgravingen restanten van een watermolen gevonden. Er waren ook stukken steen gevonden met zaagsneden. Zo kwam men tot de reconstructie van deze watermolen. De Romeinse orator en dichter Ausonius had zo’n zaagmolen gezien in de buurt van de Moezel. (http://en.wikipedia.org/wiki/Ausonius). Historici waren heel lang van mening dat de Romeinen in technisch opzicht weinig voorstelden. De oorzaak zou liggen in de beschikbaarheid van goedkope slavenarbeid. Niets blijkt echter minder. De Romeinen waren in staat tot het maken van complexe bouwwerken maar ook ingewikkelde houten machines zoals tredmolenkranen en watermolens. (http://en.wikipedia.org/wiki/Roman_engineering). De meeste watermolens waren om graan te malen. James Pennington heeft een mooi verhaal geschreven over de Romeinse watermolens. Het grootste Romeinse watermolencomplex lag bij Barbegal in de buurt van Arles in Zuid-Frankrijk. Hij schrijft ook over de watermolen in Jerash. Deze werd volgens hem gebouwd tijdens de regering Keizer Justinianus. Hij dateert de bouw ergens tussen 527 en 565 A.D. Na de aardbeving van 749 werd Jerash verlaten en is de watermolen waarschijnlijk ook vernietigd. (http://hellos.com/roman-civ/Roman_power_sources.pdf)
Het bord met uitleg in de tempel van Artemis vermeldt dat het hier om een krukas gaat die bij de Romeinen en Byzantijnen bekend was, maar pas in de 14de eeuw in West-Europa opdook. Nadere inspectie leert dat je hier eerder van een excentriek dan van een krukas zou moeten spreken. Beide oplossingen zijn geschikt om een ronddraaiende beweging in een heen- en weergaande beweging om te zetten.
De replica in Jerash is in 2007 gebouwd door een groep Franse scholieren van het Lycee Professionel Emile Delatoille. (http://www.star.com.jo/main/index.php?option=com_content&view=article&id=10084&catid=30:jordan&Itemid=109)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten